1. Giriş

Çalışma mevzuatımızda, uluslararası metinlerde yer alan esaslara istinaden çocuk işçilere yönelik bazı koruyucu düzenlemeler yapılmıştır. Yapılan bu düzenlemelerin amacı, bünyece ağır ve tehlikeli işlerde çalışmalarında sakınca bulunan çocuk işçilerin korunmalarını ve belirli bir yaşa kadar gelişimlerini sağlamak ve güçlerine uymayan işlerde çalışmalarını önlemektir. Nisan ayı sonlarında yürürlüğe giren 6645 sayılı Kanun1 ile çocuk işçilerin çalıştırılmasıyla ilgili düzenlemelerde değişiklikler yapılmıştır. Makalemizde, yapılan bu değişikliklerin neler olduğu ve değişiklikler sonrasında çocuk işçilerin hangi işlerde çalıştırılabileceği, çalıştırılmalarının yasak olduğu işler ve çalışma süreleri konuları üzerinde durulmaktadır.

2. Çocuk İşçi Çalıştırma Yaşı Ve Yaşlarına Göre Çocuk İşçilerin Çalıştırılabileceği İşler

Çocuk işçi, on dört yaşını bitirmiş, on beş yaşını doldurmamış ve ilköğretimini tamamlamış kişi olarak tanımlanmaktadır. Makalemizin konusu çocuk işçiler olduğu için on beş yaşını tamamlamış, ancak on sekiz yaşını tamamlamamış olan genç işçiler konusuna makalede yer verilmemiştir. Anayasamızın2 50 nci maddesinde kimsenin yaşına ve gücüne uymayan işlerde çalıştırılamayacağı ve küçüklerin çalışma şartları bakımından özel olarak korunacağı belirtilmiştir. Çalışma mevzuatına da küçük yaştaki işçilerin sağlıklarının, öğrenim durumlarının ve ahlaklarının korunması amacıyla bazı hükümler konulmuştur. 4857 sayılı İş Kanununa3 göre on beş yaşını doldurmamış çocukların çalıştırılması yasaktır. Ancak, on dört yaşını doldurmuş ve ilköğretimi tamamlamış olan çocuklar, bedensel, zihinsel ve ahlaki gelişmelerine ve eğitime devam edenlerin okullarına devamına engel olmayacak hafif işlerde çalıştırılabilmektedirler. Bu hafif işlerin neler olduğu ise Çocuk ve Genç İşçilerin Çalıştırılma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik4 ile belirlenmiştir.

6645 sayılı Torba Kanun ile söz konusu maddeye eklenen cümle ile on dört yaşını doldurmamış çocukların; bedensel, zihinsel, sosyal ve ahlaki gelişmelerine ve eğitime devam edenlerin okullarına devamına engel olmayacak sanat, kültür ve reklam faaliyetlerinde yazılı sözleşme yapmak ve her bir faaliyet için ayrı izin almak şartıyla çalıştırılabileceği hükmü getirilmiştir. Düzenlemeden de anlaşılacağı üzere on dört yaşını doldurmamış çocukların sanat, kültür ve reklam faaliyetlerinde çalıştırılması çocuk işçinin velisi veya vasisi ile yazılı iş sözleşmesi yapma ve çalışma izni alınması şartına bağlanmıştır. Aşağıda yer alan tabloda yaşlarına göre çocuk işçilerin hangi işlerde çalıştırılabilecekleri belirtilmiştir.

Tablo-1: Çocuk İşçilerin Çalıştırılabilecekleri İşler

Çocuk işçiler, yukarıda bulunan tablo haricinde bulunan işlerde çalıştırılamamaktadır. Ayrıca, yüz kızartıcı suçlardan veya çocuklara karşı işlenmiş suçlardan hüküm giymiş olan işveren veya işveren vekillerinin de çocuk işçi çalıştırmaları yasaklanmıştır.

3. Çocuk İşçilerin Çalışma Süreleri

İş Kanununa göre, zorunlu ilköğretim çağını tamamlamış ve örgün eğitime devam etmeyen çocukların çalışma saatleri günde yedi ve haftada otuz beş saatten; sanat, kültür ve reklam faaliyetlerinde çalışanların ise günde beş ve haftada otuz saatten fazla olamayacaktır. Okul öncesi çocuklar ile okula devam eden çocukların eğitim dönemindeki çalışma süreleri ise, eğitim saatleri dışında olmak üzere, en fazla günde iki saat ve haftada on saat olabilecektir. Okulun kapalı olduğu dönemlerde çalışma süreleri ilk cümlede belirtilen süreleri aşamayacaktır.

Çocuk işçilerin günlük çalışma süreleri, yirmi dört saatlik zaman diliminde, kesintisiz on dört saat dinlenme süresi dikkate alınarak uygulanacaktır. Ayrıca, çocuk işçiler için iki saatten fazla dört saatten az süren işlerde otuz dakika, dört saatten yedi buçuk saate kadar olan işlerde çalışma süresinin ortasında bir saat olmak üzere ara dinlenmesi verilmesi zorunluluğu bulunmaktadır. Çocukları çalıştırma yaşına ve çalıştırma yasağına aykırı davranan ve çocuk işçilerin çalışma sürelerine uymayan işverenlere 2015 yılı için 1.478-TL idari para cezası uygulanacaktır.

4. Sonuç

Sonuç olarak, yapılan son değişiklikler sonrasında uygulamada zaten var olan on dört yaşından küçük çocukların sanat, kültür ve reklam faaliyetlerinde çalıştırılabilmesi hükmü kanuna eklenmiş ve bu çalıştırmanın usulü yazılı sözleşme yapma ve izin alınması şartına bağlanmıştır. Ayrıca, bu faaliyetlerde çalıştırılacak çocuk işçilerin çalışma saatlerinin günde beş ve haftada otuz saatten fazla olamayacağı düzenlenmiştir. Çocukların yaşlarına ve bedenlerine uymayan yukarıdaki tabloda belirtilenler haricindeki işlerde çalıştırılmaları yasaklanmıştır. Maalesef ülkemizde çocuk işçilere yönelik koruyucu hükümlere uygun davranılmadığı ve yeterince dikkat ve özenin gösterilmediği görülmektedir. Bunun en önemli nedeni ise bu konudaki toplumsal bilinçlenmenin henüz yeterince yerleşmemiş olmasıdır. Ayrıca, yaptırımların yeterince caydırıcı olmamasının da diğer bir etken olduğu değerlendirilmektedir.

Özer DEMİRDİZEN
Sosyal Güvenlik Denetmeni
Mali Hukuk Bilim Uzmanı
odemirdizen@gmail.com