5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 82 inci maddesinin;
-Birinci fıkrasında, günlük kazancın alt sınırının, sigortalıların yaşlarına uygun asgarî ücretin otuzda biri, üst sınırının ise 16 yaşından büyükler için belirlenmiş günlük kazanç alt sınırının 6,5 katı olduğu,
-Dördüncü fıkrasında, sigortalıların bu Kanunun 53 üncü maddesine göre belirlenen aynı sigortalılık haline tâbi olacak şekilde birden fazla işte çalışması nedeniyle Kuruma ödenen primler toplamının, bu sigortalılık hali için belirlenen prime esas kazanç üst sınırı üzerinden hesaplanacak miktarı aşması halinde, aşan kısmın tamamının sigortalının talebi üzerine en geç talep tarihini takip eden ay içinde hissesi oranında sigortalıya defaten geri ödeneceği, geri verilen primler için ayrıca gecikme cezası ve gecikme zammı ile faiz ödenmeyeceği
öngörülmüştür.
Kanunda yer alan bu düzenlemelere istinaden bu yazımızda, 5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında ay içinde birden fazla işyerinde çalışan ve ay içindeki prime esas kazanç tutarlarının toplamı üst sınırı aşan sigortalıların, üst sınırı aşan kazançlarına ilişkin primlerin iadesi açıklanacaktır.
Talepte Bulunulması
Sigortalıların prime esas kazanç üst sınırını (tavanı) aşan kazançlarına ilişkin primlerin iadesi, talebe bağlı bulunmaktadır. Dolayısıyla tavanı aşan kazançlarla ilgili olarak sigortalılar tarafından dilekçe ile iade talebinde bulunulmadığı takdirde, Sosyal Güvenlik Kurumunca herhangi bir iade işlemi yapılmamaktadır.
Sigortalılar tarafından düzenlenecek olan dilekçeler, tavanı aşan kazançlarla ilgili çalışmaların geçtiği işyerlerinden herhangi birinin bağlı bulunduğu sosyal güvenlik merkezine verilebilecektir. Ancak, iade işleminin yapılabilmesi için, iadesi istenilen primlerin ilişkin olduğu dönemlerin dilekçede belirtilmesi gerekmektedir.
Birden fazla işyerinde geçen çalışmalar dolayısıyla tavanı aşan kazançlara ilişkin primlerin iadesinin hangi işyeri dosyasından yapılacağı hususunda, 6/3/1970 tarihli ve 1276 sayılı genelgede, en yüksek primin ödendiği işyerinden yapılacağı açıklanmıştır.
Bu bağlamda, sigortalılar tarafından yapılacak müracaatlara istinaden, başvuruda bulunulan sosyal güvenlik merkezince öncelikle iade talebinde bulunan sigortalı için ilgili ayda prime esas kazanç tutarı en fazla bildirilen işyerinin tespit edilmesi ve prim iade işleminin en yüksek primlerin bildirildiği işyeri dosyasından yapılması gerekmektedir.
Öte yandan, iadesi gereken primlerin tabi olduğu zaman aşımı süresi ile ilgili olarak her ne kadar madde metninde herhangi bir düzenleme yapılmamış olsa da, anılan Kanunun 89 uncu maddesinin üçüncü fıkrasına istinaden, iade işleminin yapılabilmesi için tahsil tarihinden itibaren on yıllık sürenin geçmemiş olması icap etmektedir.
Tahakkuk Eden Primlerin Ödenmiş Olması
Ay içinde birden fazla işyerindeki çalışmalarına ilişkin prime esas kazanç tutarlarının tavanı aşması nedeniyle, prim iadesinin yapılabilmesi için ilgili aydaki primlerin tamamının ödenmiş olması gerekmektedir.
Öte yandan, tavanı aşan kazançlara ilişkin primlerin yasal süresi geçirildikten sonra gecikme cezası ve gecikme zammı ile birlikte ödenmiş olması halinde, iadeye konu olan primlere isabet eden gecikme cezası ve gecikme zammının sigortalıya veya işverene iadesi mümkün bulunmamaktadır.
Sosyal Güvenlik Merkezince İptal Prim Tahakkuk Belgesi Düzenlenmesi
Tavanı aşan kazançlarla ilgili olarak, yalnızca sigortalı hissesi prim tutarının iadesi yapılacaktır. Bu nedenle, tavanı aşan kazançların iadesi amacıyla başvuruda bulunmuş sigortalılar veya işverenleri tarafından iptal nitelikte aylık prim ve hizmet belgesi düzenlenmesi gibi bir durum sözkonusu değildir.
Dolayısıyla, tavanı aşan kazançlara ilişkin sigortalı hissesi prim tutarlarının iadesi için sigortalılar tarafından yapılacak başvurular üzerine ilgili sosyal güvenlik merkezince “iptal prim tahakkuk belgesi” düzenlenmesi gerekmektedir.
Diğer taraftan, 25/8/1999 tarihli ve 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanununun “İşsizlik sigortası primleri ile sosyal güvenlik primlerine ilişkin hükümler” başlıklı 49 uncu maddesindeki, “İşsizlik sigortası primleri ile ilgili olarak; 5510 sayılı Kanunun 80, 82, 86, 88, 89, 90, 91, 93 ve 100 üncü madde hükümleri uygulanır.” hükmüne istinaden, tavanı aşan kazançların iade işlemleri sırasında, tavanı aşan kazançlar dolayısıyla ödenen işsizlik sigortası primlerinin sigortalı hissesinin de iadesi yapılmaktadır.
Bu çerçevede, tavanı aşan kazançlar dolayısıyla, iade talebinde bulunmuş sigortalılara; tavan aşan prime esas kazanç tutarına isabet eden;
– % 14 oranındaki sigorta priminin,
-% 1 oranında işsizlik sigortası priminin,
İadesi yapılmaktadır..
Örnek- 2012/Ocak ayında (A) sigortalısı için, iki farklı işyerinde geçen çalışmalarından dolayı;
İşyeri Prim Ödeme Gün Sayısı Prime Esas Kazanç Tutarı
1 nolu işyeri 30 gün 3.550,00 TL
2 nolu işyeri 25 gün 2.810,00 TL
Tutarında bildirim yapıldığı, tahakkuk eden primlerin ödendiği ve sigortalı tarafından tavanı aşan kazançların iadesi hususunda talepte bulunulduğu varsayıldığında, anılan sigortalının her iki işyerinden bildirilen prim ödeme gün sayısının 30’un üzerinde olması nedeniyle, her iki işyerinden bildirilen prime esas kazanç tutarının 30 günlük üst sınırı aşan kısma isabet eden sigorta primi ve işsizlik sigortası primlerinin sigortalı hissesi, sigortalıya iade edilecektir.
Bu durumda; 2012/Ocak ayındaki 30 günlük prime esas kazancın üst sınırının 5.762,40 TL olması nedeniyle iadeye konu olan sigorta primine esas kazanç tutarı;
3.550,00 + 2.810,00 = 6.360,00
6.360,00 – 5.762,40 = 597,60 TL olacaktır. Dolayısıyla, 597,60 TL tutarındaki tavanı aşan kazancın;
-597,60 * 14 / 100 = 83,66 TL tutarındaki sigorta primi,
-597,60 * 1 / 100 = 5,98 TL tutarındaki işsizlik sigortası primi,
Olmak üzere toplam 83,66 + 5,98 = 89,64 TL tutarındaki kısmı sigortalıya iade edilecektir.
Tavanı Aşan Kazançların İadesine İlişkin Diğer İşlemler
Tavanı aşan kazançların iadesinden önce ilgili sosyal güvenlik merkezince iptal prim tahakkuk belgesi düzenlenir iken, belge üzerine sigortalının tavanı aşan prime esas kazanç tutarı değil, tavanı aşan kazanç tutarına isabet eden prim tutarının yazılması ve prim iptal işlemelerinin de yine tavanı aşan prime esas kazanç tutarı üzerinden değil, prim tutarı girilmek suretiyle yapılması icap etmektedir.
Dolayısıyla tavanı aşan sigorta primi ve işsizlik sigortası primlerinin sigortalı hissesinin iptali sırasında prime esas kazanç tutarı girilmediğinden, iptal işlemlerinin yapılarak prim iade işlemleri gerçekleştirilmiş olsa dahi, sigortalıların hizmet döküm cetvelinde ilgili aydaki prime esas kazanç tutarında herhangi bir değişiklik olmayacaktır.
Hal böyle olmakla birlikte, tavanı aşan kazançlar dolayısıyla iade işlemi yapılan sigortalılar dolayısıyla, yaşlılık veya malullük emeklilik aylığı bağlanacağı durumlarda, prime esas kazanç üst sınırını aşan kazançlar dikkate alınmadığından, hizmet döküm cetvelinde prime esas kazanç tutarının iptal edilmemiş haliyle gösterilmesi lehte veya aleyhte bir durum meydana getirmeyecektir.
İade İşlemlerinin Yapılması Gereken Süre
Tavanı aşan kazançlara ilişkin prim iadesinin Kanunun 88 inci maddesine istinaden en geç talepte bulunulan tarihi takip eden ay içinde yapılması gerekmektedir. Diğer taraftan madde metninde geri verilen primler için ayrıca gecikme cezası ve gecikme zammı ile faiz ödenmeyeceği öngörüldüğünden, sigortalıların tavanı aşan kazançlarına ilişkin primleri herhangi bir faiz ödenmeksizin iade edilmektedir.
Sonuç
Sigortalıların ay içinde birden fazla işyerinde geçen çalışmaları dolaysıyla elde ettikleri prime esas kazanç tutarlarının toplamının prime esas kazanç üst sınırını aşması halinde;
-İşyerlerinin bağlı bulunduğu sosyal güvenlik merkezine dilekçe ile müracaat etmeleri,
-Dilekçelerde iadesi yapılacak (tavanı aşan) kazançlarının bulunduğu dönemlerin belirtilmesi,
– İlgili aylardaki primlerin tamamının ödenmiş olması,
Gerekmektedir. Bu şekilde yapılacak müracaatlar üzerine ilgili Sosyal Güvenlik Merkezince;
-Prim iade işlemlerinin, prime esas kazanç tutarı en yüksek bildirilmiş olan işyeri dosyası üzerinden yapılması,
-Prim iade işleminden önce tavanı aşan kısma ilişkin kazançlara isabet eden sigortalı hissesi prim tutarı kadar, sigorta primi ve işsizlik sigortası prim üzerinden iptal tahakkuk belgesi düzenlenmesi,
-Prim iade işlemlerinin en geç sigortalının talepte bulunduğu ayı takip eden ayın sonuna kadar tamamlanması,
– Prim iadesi sırasında, herhangi bir faiz ödenmemesi,
Hususlarının gözönünde bulundurulması icap etmektedir.
